Οι πόλεις ,μικρές και μεγάλες ήταν η ατμομηχανή των εξελίξεων στη Μακεδονία.Η ανασφάλεια της υπαίθρου και της γεωργίας οδήγησαν στην ανάπτυξή τους ,ιδιαίτερα του Μοναστηρίου που έφτασε τις 60.000 και της Θεσσαλονίκης που πλησίασε τις 150.000 στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η αύξηση του πληθυσμού διεύρυνε τις οικοδομικές εργασίες και έτσι άνοιξε ο κύκλος της ανάπτυξης. Οι κάτοικοι είχαν ανάγκη από σχολεία, κατάλληλη εκπαίδευση για αγόρια και κορίτσια, βιβλία ,βιοτεχνίες τροφίμων και κέντρα αναψυχής. Στο χώρο των πόλεων και των κωμοπόλεων άρχισαν να αναπτύσσονται νέες συνήθειες. Νέα είδη διατροφής μπήκαν στο καθημερινό διαιτολόγιο.Τα έπιπλα και τα σκεύη έγιναν απαραίτητα ,η μπύρα αντικατέστησε το ρακί και η φράγκικη ενδυμασία κυριάρχησε.
Οι εγγράμματοι είχαν τις δικές τους ιδεολογικές αναζητήσεις .Οι εφημερίδες πολλαπλασιάστηκαν, το ίδιο και οι φιλοπρόοδοι ,οι φιλόμουσοι και φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, που προσέλκυσαν του προοδευτικότερους αστούς .Οι συζητήσεις για τον σοσιαλισμό ένωναν και διαιρούσαν.
Θεωρητικά ο αστικός τρόπος ζωής ήταν ο ελληνικός θρίαμβος. Όμως στην πράξη η κοινωνική απόσταση ανάμεσα στην επαρχία και τις πόλεις όπου συγκεντρωνόταν εποχιακοί εργάτες και άλλοι δραπέτες της υπαίθρου ήταν μία «βραδυφλεγής» βόμβα.(σημειώσεις από την παρουσίαση της κ.Τζοβάρα Κατερίνας )
Παπασυμεών Ελισσάβετ